| TÜRKİYE DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ | ||||
| KRİZ YÖNETİMİ BÜTÜNLEŞİK ÖZET TABLOSU | ||||
| GENEL BİLGİLER | KRİZİN ADI | S-300 Füze Krizi | ||
| DIŞ POLİTİKA KRİZİ AKTÖRLERİ | Türkiye-Güney Kıbrıs Rum Yönetimi | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN BİRİM | Devlet | |||
| HÜKÜMET YAPILARI | TÜRKİYE | KOALİSYON | (54. Hükümet=RP-DYP / 55. Hükümet=ANAP-DSP-DTP) | |
| KRY-YUNANİSTAN | ||||
| SEÇİLMİŞ KARAR ALMA SÜRECİ AKTÖRLERİ | TÜRKİYE | |||
| DEVLET BAŞKANI | Süleyman Demirel | |||
| BAŞBAKAN | Necmettin Erbakan | Mesut Yılmaz | ||
| DIŞİŞLERİ BAKANI | Tansu Çiller | İsmail Cem | ||
| SAVUNMA BAKANI | Turhan Tayan | İsmet Sezgin | ||
| İÇİŞLERİ BAKANI | Meral Akşener | Murat Başesgioğlu | ||
| GNKUR BAŞKANI | İsmail Hakkı Karadayı | Hüseyin Kıvrıkoğlu | ||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| RAKİP ÜLKE | ||||
| DEVLET BAŞKANI | Glafkos Klerides | |||
| BAŞBAKAN | ||||
| DIŞİŞLERİ BAKANI | Alekos Michaelides | Yannakis Kasulides | ||
| SAVUNMA BAKANI | Kostas İliades | Georgios Haralambidis /Yiannakis Omirou | ||
| İÇİŞLERİ BAKANI | ||||
| GNKUR BAŞKANI | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| ÇATIŞMA - KRİZ İLİŞKİSİ | -Kriz bir çatışma sürecinde tetikleyici bir sözsel/eylemsel [askeri] girişimin devamında ortaya çıkıyor ise çatışma-kriz ilişkisini açıklayacak bilgi girilir | Kriz çatışma kriz ilişkisi bakımından değerlendirildiğinde krizin Kıbrıs ateşkesi içerisinde tekrarlayan bir çatışma özelliği gösterdiği görülmektedir. Kıbrıs uyuşmazlığı daha önce defalarca kriz yaratmıştır. | ||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAY | -Çatışmayı krize tetikleyen somut-özgül sözsel/eylemsel davranışın ne olduğu açıkça belirtilir | GKRY'NİN S-300 FÜZE ANLAŞMASINI YAPMASI | ||
| KRİZİN SÜRESİ | KRİZİN TETİKLENME TARİHİ | -Krizi başlatan tetikleyici davranışın ortaya çıktığı tarih açıkça belirtilir | 05.01.1997 / GKRY'nin Rus Devlet Silah Şirketi Rosvoorujenie'den S-300 füze savunma sistemlerini alacağını ilan etmesi | |
| KRİZİN SONA ERME TARİHİ | -Krizin sonlanma tarihi açıkça belirtilir | 30.12.1998 / 30 Aralık 1998’de ise Kıbrıs Rum Yönetimi, S-300 füzelerini adaya konuşlandırmamaya karar verdiğini duyurması | ||
| KRİZİN TİPİ | ||||
| Tarafları Açısından | Dış Politika Krizi | |||
| Çıktığı Coğrafya Açısından | Doğu Akdeniz | |||
| Kriz - Zaman İlişkisi Açısından | Gelişen Kriz | S-300 Füze Krizi, genel olarak Kıbrıs sorunu üzerinden temellendirilen bir kriz özelliği gösterdiği için krizin gelişen bir krizdir. Krizin tırmanma eğilimi ve krize neden olay zamana yayılarak ortaya çıkmıştır. Kıbrıs adasında silahlanma sorunu 1960’lı yıllardan itibaren mevcuttur. Türkiye açısından kriz konusu olan olay S-300 Füzelerinin henüz imal edilmemiş olmakla birlikte; Kıbrıs’a yerleştirilecek olması krize neden olmuştur. | ||
| Krizi Çıkaran Tarafın Niyeti Açısından | Kurgulanmış | S-300 Füzeleri Krizi bir tasarlanmış/kurgulanmış kriz örneğidir. GKRY Cumhurbaşkanı Glafkos Klerides yaptığı bir açıklamada bu krizin Dünya gündeminde Kıbrıs Sorunu’nun öneminin azalması üzerine bilinçli olarak ortaya atıldığını belirtmiştir. | ||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAY | OLAYIN KATEGORİSİ | Askeri-Siyasi-Hukuki | ÖZET: -S-300 Füzeleri Krizi, hem Kıbrıs adasındaki ateşkes sonrası gerçekleştirilmeye çalışılan bir silahlanma faaliyeti, hem de Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin hava üstünlüğünü tehdit etme potansiyeline sahip bir kriz olarak Türkiye ve GKRY arasında 5 Ocak 1997’den 30 Aralık 1998’e kadar etkili olmuştur. Kıbrıs Adasına yerleştirilmesi planlanan S-300 füzeleri aynı zamanda yerleştirilecek füze rampaları ile Doğu Akdeniz’de bölgede çıkarı bulunan bütün devletleri etkileme potansiyeline sahiptir. Kriz, bölgesel alt sistem açısından bir yanda Rusya’nın Doğu Akdeniz’de etkinliğini arttırması ihtimalini ortaya çıkarırken diğer yandan füzeler üzerinden ortaya çıkacak bir uyuşmazlık NATO’nun güney kanadını Türkiye ve Yunanistan’ın karşı karşıya gelmesi tehdidini içermiştir. Bu nedenle S-300 Füzeleri Krizi NATO ittifakının geleceği açısından da özel bir öneme sahiptir. Türkiye, kriz sürecinde Ortak Savunma Doktrini çerçevesinde birlikte hareket eden Yunanistan ve GKRY ile olduğu kadar; aynı zamanda Rusya ile silah satışının durdurulması için görüşmüştür. Kriz, Doğu Akdeniz’de Rusya Federasyonu ve ABD’nin Soğuk Savaş sonrası dönemde önemli karşılaşmalarından biri olarak da görülebilir. Krizde ayrıca GKRY’nin Kıbrıs’ı AB gündemine taşıması politikası etkili olmuştur. Bu dönemde Dünya politikasının ilgi alanı olmaktan uzaklaşan Kıbrıs sorunu S-300 Füzeleri krizi ile birlikte yeniden Dünya gündemine taşınmıştır. S-300 Füzeleri Krizi, dünyanın ilgisini tekrar Kıbrıs’a kaydıran tasarlanmış/kurgulanmış bir kriz örneğidir. | |
| KRİZİN TETİKLEYİCİSİ | GKRY'nin Rus Devlet Silah Şirketi Rosvoorujenie'den S-300 füze savunma sistemlerini alacağını ilan etmesi | |||
| KRİZ TETİKLEYİCİSİNİN ŞEKLİ | ŞİDDET İÇERMEYEN ASKERİ, DIŞ DEĞİŞİM | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAYA İLK TEPKİ | Sözlü Tepki , Siyasi ve Şiddet İçermeyen Askeri Eylemleri de Kapsayan çoklu Tepki | |||
| KRİZ YÖNETİM ANALİZ SÜRECİ | KRİZ YÖNETİM EVRESİ | KRİZ BAŞLANGIÇ EVRESİ | -Krizin tetikleyicisi olan davranışın içinde gerçekleştiği çatışma sürecinin uyaranlarının algılanması, değerlendirilmesine ilişkin evre | Satın alınma kararı Türkiye'nin güvenlik endişelerini tehdit etmiştir. Dönemin Milli Savunma Bakanı Turhan Tayan Füzelerin Kıbrıs'a yerleştirilmeleri halinde her türlü önlemin alınacağını açıklamış; dönemin Dışişleri Bakanı Tansu Çiller S-300'lerin vurulabileceğinden bahsetmiştir. |
| TIRMANMA EVRESİ | -Krizin tetikleyicisi söz ve eylemin gerçekleştiği evre; savunmacı taraf için kriz algısına bağlı olarak tepki verme zorunluluğunun tartışıldığı süreç | 25 Ocak 1997'de Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı savaş gemileri KKTC'yi ziyaret etmiş, Türk Genelkurmay Başkanı İsmail Hakkı Karadayı " KKTC'nin güvenliği için elimizden gelen herşeyi yapacağız" açıklamasında bulunmuştur. Bu dönemde Kıbrıstaki Rus Büyükelçisi Georgi Muradov, Türkiye'nin Kıbrıs Rum Kesimini vurması halinde ülkesinin bu duruma ilgisiz kalmayacağını ifade etti. 20 Ocak 1997'de Türkiye Yunanistan ve GKRY (1993 Ortak Savunma Politikası ve Ortak Savunma ALanı Antlaşması) arasındaki ilişkilere benzer biçimde bir Ortaklık Konseyi Antlaşması imzalanacağını, Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ne yapılan bir saldırının aynı zamanda Türkiye'ye yapılmış sayılacağını açıkladı. 18 Haziran 1998'de Türkiuye Yunanistan 4 adet F-16 savaş uçağını GKRY Baf askeri havaalanına indirmesi üzerine Türkiye 6 adet F-16 savaş uçağını KKTC'ye göndermiştir. | ||
| KRİZ EVRESİ | -Savunmacı tarafın krize özgü tepkisini kararlaştırdığı ve uyguladığı evre; kriz bu evrede yatay veya dikey tırmanabilir. Kriz yönetimi stratejilerine bağlı olarak stres ve gerginliğin yumuşamasına doğru gidiş... | Türkiye, füzelerin adaya yertleştirilmesi halinde adanın ve Türkiye'nin güvenliğini tehdit edeceği açıklaması ve adadaki Türk halkının güvenliğini garanti etmesi her türlü askeri önlemin gündemde olduğunu açıklamsı üzerine S-300'Lerin Yunanistan'a verilerek kurulmadan Girit'e gönderilmesi kararı verilmiştir.AB, ABD ve Türkiye bu karara olumlu yaklaşmıştır. Aralık 1998'de BM Güvenlik Konseyi aldığı kararda Kıbrısta asker ve silahlandırma düzeyini azaltmaya ve sınırlandırmaya çağırmıştır. 30.12.1998'de Kıbrıs Rum yönetimi S-300 füzelerini adaya konuşlandırmama karar aldığını açıklamıştır. | ||
| KRİZ SONRASI EVRE | -Taraflar arasında krizi sonlandıracak girişimlerde başarı sağlandığı takdirde kriz evresi sona erer. Sonrasında ise etkilerin gözlendiği evre başlar. | S-300 füzelerinin Kıbrıs'a yerleştirilmemesi üzerine ilişkiler normal seyrine geri dönmüştür. | ||
| KRİZİN VE KRİZ YÖNETİMİNİN ÖZELLİKLERİ | KRİZ YÖNETİM STRATEJİLERİ | ALGILANAN TEHDİDİN CİDDİYETİ | -Karar alıcının "kriz"i tetikleyen söz ve eyleme temel değer, öncelikleri bakımından yüklemiş olduğu önem ve anlamın ölçüsü hakkında bilgi verir. Karar alıcı için tehdit ve saldırı ciddiyeti yüksek ise buna uygun kriz yönetim stratejileri seçilir. | Sınırlı Askeri Tehdit-Saygınlık ve Hak Kaybı Doğuracak Tehdit |
| RAKİBİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ | -Krizi tetikleyen eylemi gerçekleştiren tarafın kriz yönetim stratejisi hakkında bilgi verir. | Sınırlı Tersine Çevrilebilir Sınama | ||
| RAKİBİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ | -Rakibin kriz sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. | Şiddet İçermeyen Çözüm | ||
| TÜRKİYE'NİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ | -Türkiye'nin kriz sürecinde uygulamış olduğu kriz yönetim strtejileri hakkında bilgi verir. | Zorlayıcı Diplomasi; Türkiye ve GKRY arasındaki güç asimetrisi kriz yönetiminde zorlayıcı diplomasinin seçilmesini kolaylaştırmıştır. Türkiye zımni bir ültimatom uygulayarak bütün politikasını S-300 füzelerinin Kıbrıs’a getirilmemesi ve konuşlandırılmasını engellemek üzerinden kurgulamamıştır. Baskıyı kademeli olarak arttırma stratejisinde hedef ülke istemi yerine getirmek istemediğinde ise askeri önlemler kullanılarak güç ve kararlılık ifadesi pekiştirilmesi sağlanmıştır. | ||
| TÜRKİYE'NİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ | Türkiye'nin kriz yönetim sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. | Şiddet içermeyen askeri | ||
| ŞİDDET SEVİYESİ | -Kriz yönetim sürecinde taraflar arasında askeri şiddetin düzeyi hakkında bilgi verir. Şiddetten kasıt zarar verici silahlı çatışmanın gerçekleşmesidir. | İBRET VERİCİ GÜÇ KULLANMA TEHDİTİ | ||
| ÜÇÜNCÜ AKTÖRLERİN YAKLAŞIMI | 3. AKTÖR / UA ÖRGÜTLER | 3. AKTÖR MÜDAHİL ÖRGÜT | -Üçüncü aktör olarak hangi uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. | NATO |
| 3. AKTÖR ULUSLARARASI ÖRGÜT MÜDAHALESİ | -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. | Askeri ve Siyasi Destek | ||
| 3. AKTÖR / DEVLETLER | 3. AKTÖR DEVLET | -Üçüncü aktör olarak hangi devletlerin, krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. | ABD ve İngiltere | |
| 3. AKTÖR DEVLET MÜDAHALESİ | -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak devletlerin, krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. | Askeri ve Siyasi Destek-Arabuluculuk | ||
| KRİZİN SONUCU | SONUCUN NİTELİĞİ | -Krizin nasıl sonuçlandıırlmış olduğuna ilişkin bilgi verir. | -Krizin nasıl sonuçlandırılmış olduğuna ilişkin bilgi verir. | |
| ÜSTÜNLÜK SAĞLAYICI | SONUCUN ŞEKLİ | -Krizin taraflar arasında hangi şekilde sonlandırıldığı hakkında bilgi vermektedir. | Tek Taraflı Deklerasyon | |
| KRİZ SONRASI STATÜ | -Kriz sonlandırılmış ise kriz sonrası süreçte taraflar arasındaki ilişkilerde nasıl bir statünün ortaya çıktığı hakkında bilgi vermektedir. | S-300 Füze Krizi öncesinde olduğu gibi Türkiye'nin resmi olarak GKRY tanımadığı duruma geri dönülmüştür. | ||
| KAYNAK ÖNERİSİ | REFERANS ADI | |||
| 1 | Gülden AYMAN, Tırmandırma Siyasetinde Bir Örnek: S-300 Krizi, Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, 2000 | |||
| 2 | Fuat AKSU, Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, İstanbul: Bağlam Yayınları, 2008. | |||
| 3 | Soyalp TAMÇELİK, Kıbrıs’ta Güvenlik Stratejileri ve Kriz Yönetimi, Ankara:ODTÜ Yayınları, 2009. | |||
| 4 | Gencer ÖZCAN (Yay. Haz) , Onbir Aylık Saltanat : Siyaset Ekonomi ve Dış Politikada Refahyol Dönemi, İstanbul: Boyut Yayıncılık, 1998. | |||
| 5 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 6 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 7 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 8 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 9 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 10 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
